Katarzyna II wobec Konstytucji 3 maja

autor zdjęcia: Tadeusz Kutrzeba „Wyprawa kijowska 1920 roku”/Biblioteka Narodowa

źródło: Rzeczpospolita

Rycina będąca alegorią I rozbioru Polski (1772 r.): władcy europejskich mocarstw dokonują sądu nad królem Stanisławem Augustem

Na wieść o uchwaleniu Konstytucji 3 maja Petersburg doznał szoku. Naprawa Rzeczypospolitej groziła nieobliczalnymi konsekwencjami dla Katarzyny II. Mimo konsternacji caryca natychmiast przystąpiła do gry, która przesądziła o starciu Polski z mapy Europy.

Mało jest w historii przykładów zemsty tak głęboko obmyślanej, wszechstronnej, a po cichu przygotowanej i dokonanej z takim triumfem… Wszystkie niemal potęgi europejskie były do tej gry użyte… Skąd się wzięła w owej »przyjaciółce Woltera« tak wielka naraz gorliwość w obronie dawnych podstaw społeczeństwa, a to wszystko nie w innym celu, tylko aby Carowa mogła sam na sam rozprawić się z Polską, wywrócić dzieło 3 maja, rozpędzić jego stronników, zdeptać naród i króla” – tak o stosunku Rosji do próby naprawy Rzeczypospolitej pisał XIX-wieczny badacz przedmiotu Walerian Kalinka. Zdaniem wybitnego historyka prof. Henryka Kocója to Kalinka bodaj najtrafniej ujął złożoność reakcji Katarzyny II na wieść o uchwaleniu przełomowej ustawy rządowej.

„Głupi Polacy”

10 maja 1791 r. na spienionym koniu przygalopował do Petersburga specjalny kurier. Pilną depeszę z Warszawy przekazał osobiście do rąk wicekanclerza Iwana Ostermanna, który był jednym ze strategów polityki zagranicznej dworu. Carski ambasador Jakow Bułhakow donosił, że polski król został właśnie samowładcą, tron uczyniono dziedzicznym, a tym samym zniesiono stare porządki. „Najświetniejszy Grafie (hrabio), donoszę o rewolucji, która tutaj wybuchła”, alarmował rosyjski poseł. „Pokornie proszę...